Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ Yayımlandı

11.04.2025 tarih ve 32867 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ (“Tebliğ”) ile Bankaların çevresel sürdürülebilir ekonomik faaliyetlere katkısını ölçmek için kullanılan yeşil varlık oranı ve diğer ilgili anahtar performans göstergelerinin hesaplanması ve raporlanmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 43. maddesi uyarınca Banka Düzenleme ve Denetleme Kurulu (“Kurul”); bankaların varlıkları, alacakları, özkaynakları, borç, yükümlülük ve taahhütleri, gelir ve giderleri arasındaki ilgi ve dengelerin ve malî bünyeyi etkileyen diğer tüm unsurların ve maruz kalınan risklerin tespiti, tahlili, izlenmesi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi amacıyla sınırlamalar ve standart oranlar da belirlemek suretiyle gerekli düzenlemeleri yapmaya ve bunlar hakkında her türlü tedbiri almaya yetkilidir.

Aynı madde kapsamında bankalar, yapılan düzenlemelere uymak, belirlenen sınırlamaları ve standart oranları konsolide baz da dahil olmak üzere hesaplamak, tutturmak ve idame ettirmek ve bunlara ilişkin olarak Banka Düzenleme ve Denetleme Kurumu (“BDDK”) tarafından istenen tedbirleri belirlenen süreler içinde almak ve uygulamakla yükümlüdür.

Bilindiği üzere iklim değişikliği, artık yalnızca çevresel bir tehdit olmanın ötesine geçmiş; ekonomik, sosyal ve finansal sistemleri doğrudan etkileyen çok boyutlu bir kriz haline gelmiştir.

Bu nedenle sürdürülebilirliğe katkı sunmak, sadece çevre örgütlerinin değil, tüm ekonomik aktörlerin ortak sorumluluğu hâline gelmiş; finans sektörü ise bu dönüşümün tam merkezinde yer almaya başlamıştır.

Bu çerçevede BDDK, Tebliğ ile bankaların çevresel hassasiyetlerini ölçümleyebilmek amacıyla geliştirilmiş “yeşil varlık oranı” adıyla yeni bir mekanizmayı uygulamaya koymuştur. Tebliğ ile

- Anahtar performans göstergeleri , banka faaliyetlerinin çevresel sürdürülebilirliği ve çevresel hedefleri nasıl ve ne ölçüde dikkate aldığını ve bunlara ne düzeyde katkı sağladığını gösteren oranlar,

- Çevresel olarak sürdürülebilir ekonomik faaliyetler, İklim değişikliğinin azaltılması, iklim değişikliğine uyum, toprak, su ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir şekilde kullanımı ve korunması, döngüsel ekonomiye geçiş, kirliliğin önlenmesi ve kontrolü, biyoçeşitliliğin ve ekosistemin korunması ve restorasyonu hedeflerinden en az birine önemli ölçüde katkı sağlayan ve bu hedeflerden hiçbirine önemli zarar vermeyen ekonomik faaliyetler,

- Döngüsel ekonomi , Ürün ve malzemelerin değerinin uzun süre korunduğu, üretimde zararlı madde kullanımı ile sınırlı kaynakların kullanımının ve sera gazı salımlarının en aza indirildiği, israfın ve atık oluşumunun önlendiği, ürünlerin kullanım ömrü sonunda çevre ve insan sağlığı için sürdürülebilir ve güvenli bir şekilde yeniden kullanımının sağlandığı, ürünlere daha fazla değer katan, sera gazı azaltımını destekleyen üretim ve tüketim yaklaşımı,

- Taksonomi , belirlenen çevresel hedefler doğrultusunda iklim değişikliği ile mücadeleye katkı sağlayan ekonomik faaliyetlere ilişkin ilkeler ve kriterler belirleyerek iklim finansmanının harekete geçirilmesine katkıda bulunan sınıflandırma sistemleri, ve

- Teknik tarama kriterleri ise ekonomik faaliyetleri çevresel hedeflere etkileri bakımından değerlendiren kriterleri olarak tanımlanmıştır. Söz konusu tanımlar, Tebliğ ile yapılan düzenlemenin anlaşılmasında fayda sağlayacak olup aşağıda düzenlemelere ilişkin bilgilendirme bilginize sunulmaktadır.

Yeşil Varlık Oranı ve Hesaplanması

Tebliğ’de, bankaların çevresel sürdürülebilirliğe katkısını ölçmede birincil anahtar performans göstergesi olarak yeşil varlık oranının esas alınacağı belirtilmiştir. Yeşil varlık oranı, bankaların konsolide olmayan bilançolarında yer alan uyumlu varlıkların yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklara bölünmesiyle hesaplanmaktadır.

Bu kapsamda;

• Yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar; bilanço içi toplam finansal varlıklardan, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinden, merkez bankalarından ve uluslar üstü kuruluşlardan alacaklar ile alım satım hesaplarında izlenen varlıklar, çıktıktan sonra kalan bilanço içi varlıkların itfa edilmiş maliyet ile ölçülen brüt tutarlarının toplanması ile,

• Uygun varlıklar; yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar içerisinde, kriterleri sağlayıp sağlamadığı dikkate alınmaksızın, teknik tarama kriterleri kapsamında yer alan tüm ekonomik faaliyetlere ilişkin bilanço içi finansal varlıkların itfa edilmiş maliyet ile ölçülen brüt tutarlarının toplanması ile,

• Uyumlu varlıklar; uygun varlıklar içerisinde,

a) Çevresel hedeflerden bir ya da daha fazlasına önemli ölçüde katkıda bulunma,

b) Diğer çevresel hedeflere önemli zarar vermeme,

c) Asgari sosyal güvenlik standartlarını sağlama,

koşullarını aynı anda yerine getiren ekonomik faaliyetlere ilişkin bilanço içi finansal varlıkların itfa edilmiş maliyet ile ölçülen brüt tutarlarının toplanması ile hesaplanmaktadır.

Tebliğ ile Kurul’un, uyumlu varlıkların hesaplanmasında esas alınacak finansal varlıklar için alt sınır tutarları belirlemeye yetkili olduğu da belirtilmiştir.

Çevresel Hedefler

Tebliğ ile çevresel hedeflerin aşağıdaki unsuları kapsadığı düzenlenmiştir:

• İklim değişikliğini azaltma

• İklim değişikliğine uyum

• Döngüsel ekonomiye geçiş

• Su ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve korunması

• Kirliliğin önlenmesi ve kontrol altına alınması

• Biyoçeşitliliğin ve ekosistemlerin korunması ve restorasyonu

Yeşil varlık oranının hesaplamasında uyumlu olarak dikkate alınacak varlıkların, yukarıda sayılan çevresel hedeflerden bir ya da daha fazlasına önemli ölçüde katkıda bulunma koşulunu yerine getirebilmesi için ilgili teknik tarama kriterlerini sağlamasının şart olduğu Tebliğ ile düzenlenmiştir.

Uyumlu varlıkların belirlenmesinde ve bunlara ilişkin tutarların hesaplanmasında Kurul tarafından belirlenecek teknik tarama kriterleri esas alınacaktır.

Uyumlu olarak belirlenen vadeli varlıkların, vadeleri boyunca teknik tarama kriterlerini sağladığının teyit edilmesi ve izlenmesi esas olduğundan, bankalar, teknik tarama kriterlerinin sağlandığını veya sağlanacağını bağımsız doğrulayıcı taraflarca düzenlenen emisyon raporu, fizibilite raporu, enerji verimliliği etüt raporu ve benzeri raporlarla, ulusal ya da uluslararası kabul görmüş sertifikalar, yeşil teknoloji seçim araçları veya yatırıma konu harcama belgeleri aracılığıyla tevsik etmek ve bunları denetime hazır bulundurmakla yükümlü kılınmıştır.

Tebliğ ayrıca uyumlu varlıkların belirlenmesinde yukarıdaki çevresel hedeflerden iklim değişikliğini azaltma hedefinin dikkate alınacağını, Kurul’un yeşil varlık oranının hesaplamasında diğer çevresel hedefleri de kapsama dahil etme konusunda yetkili olduğunu belirtmiştir.

Çevreye Önemli Zarar Vermeme

Tebliğ uyarınca, “çevreye önemli zarar vermeme” koşulu; bir ekonomik faaliyet ya da varlığın, çevresel hedeflerden birine katkı sağlarken, diğer çevresel hedeflere zarar vermemesi şeklinde tanımlanmıştır. Bu kriterin sağlanabilmesi için, söz konusu faaliyetlerin yalnızca çevresel katkıları değil, tüm yaşam döngüsü boyunca ortaya çıkan çevresel etkileri de dikkate alınacaktır. Düzenleme kapsamında bankalar, ilgili varlıkların bu kriterlere uygunluğunu belgelendirmekle yükümlü tutulmuş olup, söz konusu uygunluk durumunun varlıkların vadesi süresince izlenmesi ve doğrulanması gerekmektedir.

Asgari Sosyal Güvenlik Standartları

Tebliğ ile birlikte, yeşil varlık oranının hesaplanmasında uyumlu olarak dikkate alınacak varlıklar ve bunlara ilişkin faaliyetlerin, asgari sosyal güvenlik standartlarına uygun olması zorunlu kılınmıştır.

Tebliğde, bu asgari standartların Kurul tarafından belirleneceği ifade edilmiştir. Kurul, söz konusu standartları yetkili kamu kurumları ve ilgili otoritelerle iş birliği içinde oluşturacak ve bu standartların uygulanmasına ilişkin kararları verecektir.

Vadesi belirlenmiş uyumlu varlıkların, vadeleri boyunca asgari sosyal güvenlik standartlarına uygunluğunun izlenmesi ve bu uygunluğun teyit edilmesi esas olup, bankalar; bir varlığın söz konusu standartları karşıladığına ilişkin değerlendirmelerini belgelendirmekle ve bu belgeleri denetime hazır bulundurmakla yükümlü tutulmuştur.

Kullanım yeri tespit edilemeyen krediler

Tebliğ ile getirilen önemli kavramlardan bir tanesi de kullanım yeri tespit edilemeyen kredilerdir.

Bu kavram ile, bankaların yeşil varlık oranı hesaplamasında, son mali yıl cirosunun en az %90’ını çevresel sürdürülebilirlik hedeflerine uyumlu varlıklardan sağlayan ve son bir yıl içerisinde yenilenemez enerji kaynaklarından herhangi bir gelir elde etmemiş işletmelere kullandırılan ve kullanım yeri tespit edilemeyen işletme sermayesi kredileri ve benzer nitelikteki diğer kredilerin, yeşil varlık oranı hesaplamasında uyumlu varlık olarak dikkate alınacağı düzenlenmiştir.

Raporlama

Tebliğ ile bankalar yeşil varlık oranının pay ve paydasını oluşturan varlıklara ilişkin belgelendirme, sınıflandırma, izleme ve kontrol süreçleri ile bunlara ilişkin politikalarını tesis etmek, veri tabanlarında gerekli düzenlemeleri yapmak ve raporlama sistemini oluşturmakla yükümlü olduğu ve bu oranı raporlama sistemine entegre ederek Kurulca belirlenecek sürelerde BDDK’ya sunmaları gerektiği düzenlenmiştir. Bankaların yeşil varlık oranı raporlama zorunluluğu, Tebliğ’in Geçici 1. maddesi uyarınca 30 Haziran 2025 itibarıyla başlayacaktır.

İkincil anahtar performans göstergeleri

Bankaların çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlamaları amacıyla yeşil varlık oranına ilaveten, Tebliğ ile ikincil anahtar performans göstergeleri de düzenlenmiştir. Bu gösterge uyumlu varlıklar/uygun varlıklar ve uygun varlıklar/yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar oranları olarak belirtilmiştir.

Ayrıca Tebliğ ile BDDK’nın, ulusal taksonomiye uyum sağlamak amacıyla yeni anahtar performans göstergeleri tanımlama yetkisine sahip olduğu düzenlenmiştir. Dolayısıyla, bankalar çevresel sürdürülebilirlik faaliyetlerini daha kapsamlı bir şekilde izlemek amacıyla farklı veri türlerine dayalı yeni göstergeler belirleyebilecektir. Bu göstergeler arasında nakit akım verileri, gelir-gider hesapları, bilanço dışı varlıklar ve alım satım hesaplarında izlenen varlıklar gibi öğeler yer alabilecek olup, bankaların sadece bilançolarındaki yeşil varlıklar değil, aynı zamanda finansal işlemlerindeki çevresel sürdürülebilirlik katkıları da raporlanabilecektir.

Alt sınırlar ve hedefler

Tebliğ ile Kurul’un, yeşil varlık oranı ve diğer anahtar performans göstergeleri için alt sınırlar ve hedefler belirlemeye, bu sınırları ve hedefleri banka bazında farklılaştırmaya, belirlenen sınırlara ve hedeflere uyum sağlamayan bankalara yönelik, ilave sermaye yükümlülüğü dâhil olmak üzere, gerekli tedbirleri almaya yetkili olduğu da düzenlenmiştir.

Yürürlük

Hükümlerinin BDDK Başkan’ı tarafından yürütüleceği Tebliğ, yayım tarihinde yürürlüğe girmiştir.