Sigorta Şirketlerinin Sermaye Yükümlülükleri ve Mali Bünyelerinin Zayıflaması Halleri

1. GİRİŞ

Son dönemde birçok sigorta şirketi sermaye yetersizliği ve mali bünyenin zayıflaması halleri ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu durum, yalnızca sektörel bir sorun olmayıp doğrudan sigortalıların hak ve alacaklarını etkileyen bir boyut kazanmıştır. Bu bültende, sigorta şirketlerine ilişkin sermaye yeterliliği düzenlemeleri ile sermaye yetersizliği durumlarının sınıflandırılması ve SEDDK tarafından uygulanabilecek idari yaptırımlar özetlenmekte; ayrıca mali bünyesi zayıflayan şirketlerin sigortalıları açısından izlenebilecek adımlara dair genel bir yol haritası sunulmaktadır.

Türkiye’de faaliyet gösteren sigorta şirketleri, poliçe sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak, sektörün mali istikrarını sağlamak ve sürdürülebilirliğini güvence altına almak amacıyla belirli sermaye yükümlülüklerine tabidir. Bu çerçevede, sigorta şirketlerinin asgari sermaye yükümlülükleri mevzuatla açık şekilde düzenlenmiştir. Mali bünyede yaşanabilecek zayıflıklar ise Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (“SEDDK”) tarafından izlenmekte ve gerekli görüldüğünde çeşitli idari önlemlerle müdahale edilmektedir.

Bu yazımızda SEDDK tarafından mali bünyesinin zayıfladığı düşünülen şirketler için alınacak idari tedbirler ve bu durumda sigortalıların hakları hakkında genel bilgilendirme yapılmaktadır.

2. SERMAYE YETERSİZLİĞİ

Sigorta şirketlerinin faaliyetlerine devam edebilmesi için sahip olması gereken asgari özsermaye yükümlülüğü 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) ve sigortacılığa özel düzenlemelerle belirlenmiştir.

Buna göre, sigorta şirketlerinin özsermayeleri, gerekli özsermayelerinden düşük olmamalıdır.

Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik[1] (“Sigortacılık Sermaye Yeterliliği Yönetmeliği”) uyarınca özsermaye aşağıda belirlenen formül ile hesaplanmaktadır:

2.1. Özsermaye = Sigortacılık Sermaye Yeterliliği Yönetmeliği’ne göre sigorta şirketlerinin Özsermayesi, aşağıdaki formüle göre hesaplanır:

[(ödenmiş sermaye + sermaye yedekleri + kâr yedekleri + öz kaynaklara yansıtılan kayıp ve kazançlar + net dönem kârı + geçmiş yıllar kârları)[2] + (dengeleme karşılığı + Sermaye benzeri kredilerin kooperatif şeklinde kurulan şirketler için tamamı, diğer şirketler içinse gerekli özsermayenin en fazla %30’una kadar olan kısmı)[3] + SEDDK tarafından uygun görülmesi, nominal sermayenin en az %25’inin ödenmiş olması ve gerekli özsermayenin %30’u ile sınırlı olmak kaydıyla taahhüt edilen sermayenin %50’si]

 –

[dönem zararı + geçmiş yıllar zararları + şirketin kendi hisseleri + iştirakler, bağlı ortaklıklar, bağlı menkul kıymetler ve müşterek yönetime tabi teşebbüsler arasında yer alan sigorta, reasürans ve emeklilik şirketlerinin ödenmiş sermayesinin şirketin ortaklık payı ile çarpılması sonucunda bulunan tutar + SEDDK tarafından belirlenecek diğer kalemler]

2.2. Gerekli Özsermaye

“Gerekli özsermaye” şirketin faaliyetlerine devam edebilmesi için bulundurması gereken asgari sermaye düzeyidir. Bu tutar, Sigortacılık Sermaye Yeterliliği Yönetmeliği madde 7 ve 8 uyarınca iki farklı hesaplanır ve şirketin taşıdığı risklere göre değişiklik gösterir.

Özsermayenin gerekli özsermayeden daha düşük olması halinde, bunun sonuçları özsermayenin ne kadar düşük olduğuna bağlı olarak değişmektedir.

2.3. Sermaye Yetersizliği Aşamaları

Özsermayenin gerekli özsermayeden az olması durumundaki aşamalar ve bu durumlarda yapılması gerekenler aşağıda tablo halinde açıklanmaktadır:

2.4. Sermaye Yeterliliğinin Belirlenmesi için SEDDK Prosedürü

Sigorta ve Reasürans Şirketleri ile Emeklilik Şirketlerinin Finansal Raporlamaları Hakkında Yönetmelik[4] (“Sigortacılık Finansal Raporlama Yönetmeliği“) madde 5 uyarınca finansal tablolar; bilanço, gelir tablosu, özkaynak değişim tablosu, nakit akış tablosu ve kâr dağıtım tablosundan oluşur. Finansal tablo dipnotları ve açıklamaları ile finansal tablolarda yer alan bilgilere ilişkin açıklayıcı rapor ve tablolar, finansal tabloların ayrılmaz parçalarıdır. Bilanço ve gelir tablosu ile bunlara ilişkin açıklama ve dipnotlar ve ekler temel mali tabloları oluşturur.

Sigortacılık Finansal Raporlama Yönetmeliği’nin 11. maddesi uyarınca, yukarıdaki şekil ve içerikte düzenlenen finansal tablolar, açıklama, dipnotlar ve bağımsız denetim raporu finansal raporu oluşturur.

Ayrıca, Sigortacılık Finansal Raporlama Yönetmeliği’nin 12. maddesi uyarınca, yönetim kurulu finansal raporların SEDDK da dahil olmak üzere yetkili makamlara sunulmasından sorumludur.

Bu kapsamdaki raporlama ve denetim aşağıdaki şekilde ilerler:

SEDDK Periyodik Raporlama: Sigortacılık Finansal Raporlama Yönetmeliği’nin 14. maddesine göre sigorta şirketi, aralık ayı sonu itibarıyla hazırlayacağı konsolide olmayan yıl sonu finansal raporlarını iki ay içinde, konsolide olanları ise üç ay içinde SEDDK’ya ve Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği’ne gönderir. Söz konusu finansal raporların bağımsız denetimden geçmiş olması halinde bu sürelere iki hafta eklenir.

Öz Sermaye Yetersizliği Raporlamaları: Finansal raporların SEDDK’ya gönderildiği tarihten itibaren 2.3. maddedeki tablolardaki süreler baz alınarak ilgili eylem planlarını içeren raporlamalar SEDDK’ya yapılır.

SEDDK Denetimi: 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun^[5] (“Sigortacılık Kanunu“) 28. maddesi ve SEDDK’ya ilişkin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin^[6] ve 10/5. maddeleri uyarınca, SEDDK, yerinde inceleme usulü ile Sigorta Şirketleri üzerinde denetim yapma yetkisine sahiptir. SEDDK bu kapsamda çok detaylı bir kontrol listesine sahip olup Sigortacılık Sermaye Yeterliliğine İlişkin Yönetmelik uyarınca özsermaye yeterliliği aşamasını belirleyebilmektedir.

3.MALİ BÜNYENİN ZAYIFLAMASI ve SEDDK YAPTIRIMLARI

Sigorta şirketlerinin finansal istikrarı sağlamak ve poliçe sahiplerine karşı yükümlülüklerini yerine getirmek için yeterli sermaye bulundurmaları gerekmektedir.

Yukarıda izah edildiği şekilde asgari sermaye gerekliliklerinin karşılanmaması ciddi yasal ve mali sonuçlar doğurmaktadır.

Sigorta şirketlerinin özsermayesinin gerekli özsermayesinin altına düşmesi halinde çeşitli düzenleyici tedbirler uygulanabilir.

Bu tedbirler yönetim kurulu değişikliklerinden operasyonel kısıtlamalara kadar uzanabilir ve ileriki safhalarda ruhsat iptali ve şirket tasfiyesine dahi yol açabilir. Bu gibi sonuçları önlemek için sigorta şirketleri sermaye yeterliliği yükümlülüklerini yerine getirmeli ve sigortacılık düzenlemeleri doğrultusunda proaktif önlemler almalıdır.

Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Mali Bünyelerine İlişkin Yönetmeliğin[7]  (“Sigortacılık Mali Bünye Yönetmeliği“) 11. maddesi uyarınca, sermaye yeterliliğinin gerektirdiği asgari özsermaye tutarının sağlanamaması halinde şirketin mali bünyesinin zayıflamış olduğu kabul edilmektedir. Bu durumda SEDDK aşağıdaki önlemleri uygulama yetkisine sahiptir:

3.1. Birinci Aşama Tedbirler

Sigortacılık Kanunu’nun 20. maddesine göre, sigorta şirketlerinin mali bünyesinin sigortalıların hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürecek şekilde zayıfladığının tespit edilmesi halinde, SEDDK, (mali bünyenin güçlendirilmesi için sigorta şirketine uygun bir süre vermek suretiyle) önceden bir ihbar alıp almadığına bakmaksızın aşağıdaki tedbirlerin almasını isteyebilir:

- Mali yapıdaki zayıflığın nasıl düzeltileceğini ve sigortalıların hak ve menfaatlerini nasıl korunacağını içeren kapsamlı bir plan sunulması ve bu planın uygulanması,

- Sermayenin artırılmasını, ödenmemiş kısmının ödenmesini, sermayeye mahsuben şirkete ödeme yapılmasını veya kâr dağıtımının durdurulmasını,

- Varlıklarının kısmen ya da tamamen elden çıkarılmasını veya elden çıkarılmasının durdurulmasını, yeni iştirak ve sabit değerler edinilmemesini,

- Reasürans ve fiyatlama politikalarının değiştirilmesini,

- Peşin tahsil edilecek prim miktarının artırılmasını veya vadelendirme politikasının değiştirilmesini, muaccel hale gelmiş alacakları büyük tutarlara ulaşmış olan acentelerin sözleşmelerinin feshedilmesini,

- Tespit edilecek gündemle genel kurulun olağanüstü toplantıya çağrılmasını veya genel kurul toplantısının ertelenmesini,

- Teminat açığının kapatılmasını veya şirketin brüt muallak hasarlarını geçmemek üzere ilave teminat tesis etmesini,

- Teknik karşılıkları karşılayacak kadar yeterli ve uygun varlık bulundurulmasını,

- Mali bünyeyi zayıflatan karar ve işlemlerden sorumlu yöneticilerin değiştirilmesini veya ilave yönetici atanmasını yahut şirket organizasyon yapısının yeniden düzenlenmesini.

Yönetim kurulu bu yönde istenen tedbirleri almak ve aldığı karar ve tedbirleri aylık raporlar halinde SEDDK’ya bildirmek zorundadır.

3.2. İkinci Aşama Tedbirler

Şirkete uyarı yapılmasına veya birinci aşama tedbir talep edilmiş olmasına bakılmaksızın (i) şirketin birinci aşama tedbirleri almaması veya almasına rağmen mali zayıflamanın devam etmesi halinde, (ii) şirketin mali bünyesindeki zayıflamanın herhangi bir suretle düzeltilmesine imkan bulunmadığının tespit edilmesi, (iii) şirketin ödemelerini tatil etmesi veya (iv) ödenmemiş sermaye hariç şirket özsermayesinin şirket için gerekli özsermayenin üçte birinin altına düşmesi hallerinden birinin varlığı halinde SEDDK aşağıdaki ikinci aşama tedbirleri  uygulamaya yetkilidir:

- Sigorta ve emeklilik şirketlerinin faaliyette bulunduğu sigorta branşlarından, reasürans şirketlerinde ise sigorta gruplarından birine veya tamamına ait sigorta portföyünü teminat ve karşılıkları ile birlikte başka şirket veya şirketlere devretmeye, devralacak şirket bulunamadığı takdirde ise devredilecek portföyün tasfiyesine yönelik her türlü tedbiri alma,

- Branşlar itibarıyla sigorta portföyünü sınırlandırma,

- Mali bünyeyi zayıflatan karar ve işlemlerin yönetime ait olması halinde ilgili yönetim veya denetim kurulu üyelerinin bir kısmını veya tamamını görevden alarak veya bu kurullardaki üye sayısını artırarak üye atama,

- Şirket yönetiminin kayyuma devredilmesini talep etme,

- Şirketin tasfiyeye gitmesini isteme,

- Tüm branşlarda veya ilgili branşlarda yeni sigorta sözleşme akdetme ve temdit yetkisini kaldırma,

- Şirketin ruhsatlarını iptal ve varlıklarını bloke etme,

- Mali bünyenin güçlendirilmesine yönelik benzeri diğer tedbirleri alma.

Son dönemde Türkiye’de birçok sigorta şirketi, SEDDK tarafından alınan çeşitli tedbirlerle karşı karşıya kalmaktadır. SEDDK, yaptığı kamuoyu duyurularında; sigortalıların hak ve menfaatlerini korumak, sektörün güvenilir, istikrarlı ve etkin şekilde işlemesini sağlamak amacıyla izleme, gözetim ve denetim faaliyetlerini proaktif bir anlayışla sürdürdüğünü belirtmiştir. Bu kapsamda tedbir uygulanan sigorta şirketlerinin sigortalıları, poliçeleri ve açık hasar dosyalarının durumu hakkında belirsizlik ve bilgi eksikliğine bağlı olarak çeşitli endişeler yaşamaktadır.

4. SİGORTALILAR AÇISINDAN DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkiye Cumhuriyeti’nde faaliyet gösteren sigorta şirketleri, Sigortacılık Kanunu madde 17 uyarınca fiilen ödenmemiş tazminat bedelleri için muallak tazminat karşılığı ayırmakla yükümlüdür. Bu karşılıklar, sigortalıların alacaklarına karşılık ayrılan teminat niteliğindedir. Yürürlükteki mevzuat uyarınca, mali bünye zafiyeti nedeniyle idari tedbirler ile karşı karşıya kalan sigorta şirketlerinin muallak tazminat karşılıkları, sigortalıların hak ve alacaklarının ödenmesine tahsis edilmelidir.

Mali zayıflık sebebiyle ikinci aşama mali tedbirler uygulanan sigorta şirketlerinin sigortalılarına yönelik olarak SEDDK tarafından yayınlanan basın duyurularında mevcut hasar dosyalarına ilişkin tazminatların süratle ödenebilmesi amacıyla gerekli mali ve organizasyonel tedbirlerin alındığı belirtilmiştir.

Her ne kadar SEDDK tarafından yapılan açıklama ve teminata ilişkin mevzuat hükümleri sigortalıların hak ve menfaatlerini her koşulda korumayı amaçlasa da mali zayıflığa düşmüş sigorta şirketlerinden alacaklı olan sigortalıların alacaklarının riskli olduğu kabul edilmelidir. Bu kapsamda sigortalılarının mevcut poliçelerini gün bazlı iptal hakkına sahip olduğunun altı çizilmelidir. Böyle bir durumda olası hasar ödemelerinin gün bazlı oranlanmak suretiyle ödenmesi gerekmektedir.

Sigortalıların haklarını korumayı amaçlayan bir başka düzenleme ise Sigortacılık Kanunu madde 14 ile karşımıza çıkmaktadır. İlgili madde uyarınca sigorta şirketinin malî bünye zafiyeti nedeniyle sürekli olarak bütün branşlarda ruhsatlarının iptal edilmesi ya da iflası halinde ödemekle yükümlü olduğu maddî ve bedensel zararlar için Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği nezdinde oluşturulmuş olan Güvence Hesabı’na başvurulabilmektedir.

5. SONUÇ

Sigorta şirketlerinin asgari sermaye yükümlülüklerine uyması ve mali bünyelerinin güçlü bir yapıda tutulması, yalnızca mevzuat gereği bir yükümlülük değil; aynı zamanda sigortalıların hak ve menfaatlerinin korunması açısından hayati bir öneme sahiptir. Sermaye yetersizliği veya mali bünyenin zayıflaması halinde devreye giren SEDDK düzenlemeleri, sektörün güvenliğini sağlamakla birlikte sigortalıların mevcut poliçeleri ve hasar talepleri bakımından da doğrudan sonuçlar doğurmaktadır.

Sigorta şirketinin özsermayesi gerekli seviyenin altına düştüğünde, şirketler aşamalı olarak SEDDK tarafından izlemeye alınmakta, gerekli görülmesi halinde önleyici veya müdahale edici tedbirler uygulanmaktadır. Bu süreçte şirketten beklenen, sermaye açığını kapatmaya yönelik eylem planı sunmak ve uygulamaktır. Aksi halde, ikinci aşama tedbirler devreye girebilmekte, bu tedbirler arasında ruhsat iptali, portföy devri veya tasfiye de yer almaktadır.

Sigortalılar açısından ise durumun etkileri iki yönlüdür:

- Mevcut poliçeler yürürlük süresi boyunca geçerli olmakla birlikte, mali açıdan zayıflamış şirketlerin hasar ödeme kapasiteleri belirsizlik taşıyabilir.

- Gün esaslı iptal hakkı, sigortalıya risk algısı doğrultusunda yeni bir sigorta sözleşmesi yapma imkânı sunar. Bu hak özellikle zorunlu olmayan sigorta ürünleri bakımından önem taşımaktadır.

Öte yandan, sigorta şirketinin tüm branşlarda ruhsat iptali ya da iflası halinde, sigortalıların tazminat talepleri Sigortacılık Kanunu’nun 14. maddesi gereği Güvence Hesabı’nca karşılanmalıdır. Ancak bu durum, yalnızca tüm branşlarda yetki iptali ya da mahkeme kararı ile iflasın gerçekleşmesi halinde mümkün olabilmektedir.

Bu nedenlerle, mali zafiyet yaşayan sigorta şirketlerinden poliçe sahibi olan sigortalıların, hak ve alacaklarını koruyabilmek adına süreci ve özellikle SEDDK duyurularını yakından takip etmeleri ve ihtiyaç halinde hukuki destek almaları önem arz etmektedir.

[1] Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Sermaye Yeterliliklerinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik 23 Ağustos 2015 tarihli ve 29454 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] Bu beş unsurun toplamı Sigortacılık Sermaye Yeterliliği Yönetmeliği uyarınca ana sermayeyi oluşturur.

[3] Bu iki unsurun toplamı Sigortacılık Sermaye Yeterliliği Yönetmeliği uyarınca katkı sermayeyi oluşturur.

[4] Sigorta ve Reasürans Şirketleri ile Emeklilik Şirketlerinin Finansal Raporlamaları Hakkında Yönetmelik 14 Temmuz 2007 tarihli ve 26582 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[5] Türk Sigortacılık Kanunu No. 14 Haziran 2007 tarihli ve 26552 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu.

[6] SEDDK ile ilgili Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 18 Ekim 2019 tarihli ve 30922 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı.

[7] Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Mali Bünyelerine İlişkin Yönetmelik 7 Ağustos 2007 tarih ve 26606 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.